insan du putong haki
predobabe
sabu – huru ta, adil ta, e pase ta a dunia su baze e note la in ten di onor i la par i an alo bil di haki de pan un membre de insan famili. sabu – insan haki su nega e hen fa asar men barbar karma, ki fa furi la insan jong su moral sense, i putong demo su masim gau gol e kai de un dunia, a ki insan ya ten la huru ta de loga i din huru i e sekur de fobi i yau. sabu – vo e krizi, si un insan no vil be paka to, ka fin me plan, rebel kontra yo zalim ta e haki presa, pan insan haki be sekur la kanun. sabu – vo e krizi, raste la dosti guanxi a medi de nasi. sabu – pan nasi de Un Ta Nasi, a damen su baze dokumen, re amen damen su xin de baze insan haki, de onor e valu de insan jen, i de par haki de man i fem, i plan sim yo sosi jin i mas bon jiva darja a mas dai huru ta. sabu – membre dexa le vode gol, a mede de Un Ta Nasi, la mote de putong onor e sekur ta de insan haki i baze huru ta. sabu – un putong aha de ye haki e huru ta ten la masim ham ta si ye vode bil e ver. asar – PUTONG JAMA de UN TA NASI ya komun ye PUTONG LOGA de INSAN HAKI ka un putong norma de jin ta to pan demo e pan nasi, to ici de pan un jen i pan un fen de sosi, dur de hema ye loga a pan sata, vil gung a xula to sim la onor de ye haki i huru ta i, a nasi di i nasi medi di jin sim di karma, fa sekur damen su putong i funsi di note i sekur ta, a medi de nasi jen de membre dexa i medi de jen de dexa, ki nica damen su krati.
babu 1
pan insan be jene a huru ta e par ta a onor i haki. damen ten yo razon i budi. damen mus be culi semen a ruhu de sau ta.
babu 2
pan insan ten la haki de pan haki e huru ta a in de ye loga, a hin de eni has ta de yang, to misal: rasa, rang de pil, jinse, baxa, din, politi o alo rai, nasi o sosi asal, mal, jene, o alo hal. plus, mus no fa has a baze de politi di, sultan di, o medi nasi di hal de dexa o area, ki ten pan un insan, si o no si da e auto nomi, vai nomi, o eni alo yang de krati.
babu 3
pan insan ten la haki de jiva, huru ta, e sekur ta de jen.
babu 4
no halal eni insan be paka to serve ta. paka serve ta e vende xopi de paka serve ja mus be haram a pan forma.
babu 5
no halal eni insan be zalim di pasi o be don yo zalim di, an insan di, o an yau di insulti pune.
babu 6
pan insan ten la haki be de note ka jen a kanune a pan loka.
babu 7
pan insan e par a kanun e ten la haki de par sekur de kanun a hin de eni has ta. pan ten la haki de sekur ta to kontra eni has ta, ki be haram ye loga, i to kontra eni suja de has ta, ki sam.
babu 8
pan insan ten la haki de un funsi di sahi de dexa di jude ja, de ten sultane, ca acione de kontra bazi haki de wadu bazokanune o ali kanune pa le.
babu 9
no halal eni insan be an razon di kape o jela o dexa vai.
babu 10
pan insan ten, a pul par ta, la haki de un adal e komun di audi de auto nomi i an parti di jude ja to jude de da su haki o mus o krime.
babu 11
- pan insan, ki be jude, ten la haki de be fikir ka an doxa hata da be dalil ka doxa a sam rai de la kanun a komun jude, a ki da ten pan garanti to da su defa
- no halal eni insan be jude ka doxa de eni krim a sabu de un karma o karma hin, ki no e krim a dur da karma da a nasi di o nasi medi di kanun. e no halal don un mas dus fatu ka la fatu, ki e aplika bil a kanun a dur da karma da.
babu 12
no halal eni insan be an razon di karma a da su tana o famili o dom o posta, o be agres a da su onor. pan insan ten la haki de defa to kontra la yang de karma e agres.
babu 13
- pan insan ten la haki de huru migra e dom a in de la kinar de eni dexa.
- pan insan ten la haki de xutu de eni dexa, a in klus se su dexa, e de fuka to da su dexa.
babu 14
- pan insan ten la haki de ching e uze de bega ta to kontra yo agres a alo dexa.
- no halal ye haki be uze si un jen be agres de ver di an politi krim o de karma, ki kontra la dike o kanun de la Un Ta Nasi.
babu 15
- pan insan ten la haki de nasi jen ta.
- no halal fa an zai la nasi jen ta de eni insan o fa nega la haki de mute de nasi jen ta.
babu 16
- matur insan ten la haki de gami o kai de famili a hin de limite de rasa o nasi jen ta o din. damen ten yo par haki a gami e dur la gami i a fin de gami.
- gami un di e halal a huru e pul di sam rai ta de la gami jen.
- famili e tabi e baze di so de sosi i ten la haki de sekur ta de dexa i sosi.
babu 17
- pan insan ten la haki de mal, a un di se o a alo jen.
- no halal kape la mal de eni insan a da su ici o kanun.
babu 18
pan jen ten la haki de fikir e moral i din; ye haki fa in klus la huru ta de mute de din o xin i la huru ta de xou de din o xin, a un di se o a alo insan, a giau o suna o puja.
babu 19
pan insan ten la haki de huru ta de rai e rai loga; ye haki fa in klus la huru ta de ten yo rai a hin de an ching di karma, i de soka i daku i komun de kon sabe i idea, a eni medi xe i a ham hin de kinar.
babu 20
- pan insan ten la haki de huru ta de pasi jama e liga.
- no halal paka eni insan to liga.
babu 21
- pan insan ten la haki de parti a politi de da su dexa, a dixa riti o a transe un cun vakil ja.
- pan insan ten la haki de par uze bil ta de komun serve a da su dexa.
- la ici de la jama de insan mus e baze de la sultan de politi; ye ici mus be xou a zaman di e ver di vote cun a putong i par i siri vote o a par riti de huru cun.
babu 22
pan insan, ka membre de sosi, ten la haki de sosi sekur ta e ten, a asar de nasi di gung i nasi medi di jama gung i a sam rai la ratibu i faida xe de pan un dexa, men mal nomi di i sosi i kultur di haki, ki be yau to da su onor i huru darja mute de da su jen sifa.
babu 23
- pan insan ten la haki de gung, de huru cun de gung, de adal e favor bil di gung hal, i de sekur ta to kontra yo gung hin.
- pan insan, a hin de has ta, ten la haki de par pei de par gung.
- pan insan, ki gung, ten la haki de adal e favor bil pei, ki garanti un par zai ta ka onor de insan, to da i da su famili, i ki be pul a alo riti de sosi sekur ta.
- pan insan ten la haki de sana e liga de men gung liga to sekur de da su ham xe.
babu 24
pan insan ten la haki de xux e xanti di zaman; ye fa in klus yo razon di limite de gung hor i zaman di pei di festa den.
babu 25
- pan insan ten la haki de jiva norme, ki garanti la salu e suka de da i da su famili; ye fa in klus yo yam i fuku i dom i dava i yau soci serve, i la haki de sosi sekur ta a kas de an gung ta o pati o an bil ja ta o vidou ta o lau sene o eni alo hin de jiva faida, ki da no bil sultan.
- cin ta e ben ta ten la haki de has mede. pan ben, a o a hin de gami, mus daku la sam sosi sekur ta.
babu 26
- pan insan ten la haki de xula. xula mus hin eni koste, a minim a la baze faze. baze xula mus e mus. tehni e gung di xula mus e putong di uze bil i dai xula mus e par di uze bil to pan insan, a baze de bil ta.
- xula mus fa fokus a la pul darja mute de insan jen sifa e a fa lika la onor de insan haki i baze huru. da mus sim la aha i tolera i dosti ta de pan nasi i rasa i din grupe, i mus mede la karma de la Un Ta Nasi to hafiza de pase.
- pan ching ten la cen haki de cun de la yang de xula, ki be don to se su ben.
babu 27
- pan insan ten la haki de huru parti a kultur jiva de sosi e de uze de sundar suta i de komun de logi jin i da su faida.
- pan insan ten la haki de sekur de la moral di e prati di faida, ki be asar de eni logi o kitaba o sundar sana, ki se le sana.
babu 28
pan insan ten la haki de sosi e nasi medi di ratibu, a ki la haki i huruta de ye dokumen bil be pul di ver.
babu 29
- pan insan ha men mus to sosi, a ki da su jen sifa bil be huru e pul di darja mute.
- a aplika de da su haki e huru ta, no halal eni insan be limite eni kanun limite, ki no sekur la haki di note i onor to la haki i huru ta de alo o fa ver la moral i komun ratibu i putong bon sifa a demo krati di sosi.
- no halal, a eni kas, aplika ye haki e huru ta kontra la dike i sim baze de la Un Ta Nasi.
babu 30
siro xe a ye dokumen bil don, to eni dexa o grupe o jen, eni haki de karma o parti a karma, ki dike fa harabu eni haki o huru ta, ki be kitaba a ye dokumen.